Pijarska tradycja

Prowadzenie szkół było i jest głównym zadaniem zakonu pijarów. Jego założyciel, święty Józef Kalasancjusz, otworzył w 1597 roku na rzymskim Zatybrzu pierwszą w Europie bezpłatną szkołę publiczną otwartą dla wszystkich, nawet najbiedniejszych, dostępną dla dzieci różnych wyznań, narodowości i kultur. Opracowany przez niego wzorzec kształcenia młodzieży dał początek wielu szkołom i zakładom wychowawczym na całym świecie. Pijarzy podjęli jego wskazania jako rację i sens swojego istnienia.

Również polscy pijarzy od ponad 350 lat istnienia na ziemi polskiej prowadzą dzieło wychowania i nauczania jako podstawowe zadanie realizacji swojego zakonnego charyzmatu. 

Takie nazwiska, jak Stanisław Konarski (poeta, edytor, reformator szkolnictwa), Onufry Kopczyński (autor pierwszej gramatyki języka polskiego), Herman Osiński (autor prac z fizyki, chemii oraz metalurgii) i wiele innych na zawsze wpisały się w historię polskiej nauki i oświaty.

Złotym okresem działalności pijarów polskich był wiek XVIII. Stanisław Konarski przeprowadził reformę szkolnictwa w nowym, oświeceniowym duchu. Założył m.in. Collegium Nobilium (1740) - elitarną szkołę dla synów magnackich, przyszłych rządców kraju. Wiązało się to z reformą całego szkolnictwa pijarskiego i powstaniem Komisji Edukacji Narodowej - pierwszego w świecie ministerstwa szkolnictwa. Wychowankami pijarskimi byli m.in.: marszałek Sejmu Stanisław Małachowski i Ignacy Potocki, dowódca powstania - Tadeusz Kościuszko, twórca polskiej historiografii - Joachim Lelewel, Stanisław Moniuszko - twórca opery narodowej, Wojciech Bogusławski - twórca narodowej sceny.

Później przyszły zabory, powstania, a wraz z nimi najpierw zamknięcie szkół pijarskich przez zaborców, a następnie kasata zakonu na ziemiach polskich. W rękach zakonu pozostało tylko jedno kolegium w Krakowie. Gdy w 1888 r. powstała na powrót prowincja pijarska, wiadomo było, że wcześniej czy później odrodzi się też pijarskie szkolnictwo. Duży wkład w otwarcie przed ponad stu laty szkoły w Krakowie mieli hiszpańscy ojcowie pijarzy, którzy przybyli do Krakowa w 1903 roku.

Krótka historia Liceum 

• Dzieje Liceum Pijarskiego w Krakowie sięgają roku 1909, kiedy podjęta została decyzja o uruchomieniu szkoły w budynku Kolegium Pijarów przy ul. Pijarskiej 2. Budynek, w którym dziś mieści się liceum został oddany do użytku w listopadzie 1912 r. Gdy rok później wybuchła wojna, Austriacy przeznaczyli go na lazaret. Tak było do 1918 r.
• Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas realizowania misji wychowania i nauczania wśród dzieci i młodzieży. Historia gimnazjum w tym okresie jest wyjątkowo bogata. Wszechstronny i ciekawy program wychowania łączył tradycje Collegium Nobilium z wymogami i potrzebami współczesności.
• W roku 1939 wybuch II wojny światowej spowodował utratę budynku szkolnego - został on przekształcony na siedzibę niemieckiej Luftwaffe, ze względu na bliskość lotniska. Wycofując się z Krakowa w 1945 roku, Niemcy podpalili budynek.
• Tuż po zakończeniu wojny pijarzy odzyskali swoją własność i wyremontowali ją, dzięki czemu w 1947 r. do budynku powrócili uczniowie. Niestety, tylko na cztery lata, gdyż w 1951 r. zajęły go wojska radzieckie, które później przekazały go wojsku polskiemu. To zmusiło zakon pijarów do wynajmowania pomieszczeń, w których prowadzono liceum ogólnokształcące dla młodzieży męskiej.
• Dopiero w roku 1990 udało się ponownie odzyskać i wyremontować gmach dla potrzeb szkoły. Od 1 września 1990 roku - poza zmianą lokalizacji szkoły - wprowadzono też koedukację.

Aktualnie szkoła liczy blisko 400 uczniów.

Lata 1909-1918 - Początki konwiktu w Rakowicach

Początku szkoły w Rakowcach pod Krakowem należy szukać u zarania XX wieku, kiedy to w roku 1909 w kolegium przy ulicy Pijarskiej 2 w Krakowie zostało otworzone Gimnazjum Rozwojowe im. Ks. St. Konarskiego.

„Zachęcony dodatnimi rezultatami na niwie pedagogiczno-naukowej, a także biorąc pod uwagę coraz silniejszy napływ młodzieży, zarząd Zakonu zakupił majątek ziemski w Rakowcach pod Krakowem i zaraz przystąpił do budowy własnego, do celów szkolnych odpowiedniego gmachu.” (z prospektu Zakładu z 1937r.)

Rozpoczęto wówczas poszukiwania projektu dla nowego budynku. Przyjęto model belgijski, który charakteryzował się tym, że centrum gmachu zajmował duży hol, zwieńczony szklanym dachem, co pozwalało na wykorzystanie naturalnego światła, a wokół holu znajdowały się pomieszczenia lekcyjne. Projekt zaadaptowano do warunków krakowskich i w błyskawicznym tempie wzniesiono mury budynku. Przeniesienie szkoły do nowego gmachu nastąpiło w listopadzie 1913 roku.

W 1909 roku rozpoczynało naukę 27 uczniów, a w roku 1913 stan liczebny uczniów wynosił już 61 osób. Rozwój szkoły został powstrzymany przez wybuch wojny.

Do Krakowa powoli zbliżały się wojska rosyjskie. Szkoła tego roku nie została otwarta. Budynek został zarekwirowany przez armię austriacką i przemieniony na szpital wojskowy. Utrata siedziby szkoły nie oznaczała jednak zaniechania nauki. Część uczniów, za zgodą rodziców, została przeniesiona do konwiktu w Wiedniu.

Budynek szkolny pozostawał w rękach austriackich przez całą wojnę. W 1918 roku przeszedł we władanie wojsk polskich. Dopiero w 1918 roku, po usilnych staraniach o. Jana Borrella, został przekazany zakonowi, by móc służyć celowi, dla jakiego został wzniesiony.

Lata 1918-1939 - Rozwój Gimnazjum w okresie II Rzeczypospolitej

Po zakończeniu I wojny światowej budynek szkolny w Rakowicach przeszedł we władanie wojsk polskich. Po usilnych staraniach został ostatecznie przekazany zakonowi, by móc służyć celowi, dla jakiego został wzniesiony.

Niestety, po odzyskaniu budynku trzeba było przystąpić do jego kapitalnego remontu, bowiem bardzo ucierpiał na skutek działań wojennych. Dlatego też w roku szkolnym 1919/1920 utworzone zostały jedynie klasy pierwsza i druga (84 uczniów). Zmienił się także w sposób zasadniczy charakter szkoły, która od tej pory otrzymała statut ośmioletniego gimnazjum męskiego typu humanistycznego.

W 1920 roku szkoła otrzymała uprawnienia szkół państwowych. Uprawnienia te równały Gimnazjum w Rakowicach ze statusem szkół państwowych tego typu oraz dawały możliwość przeprowadzania egzaminu dojrzałości.

Po zakończeniu wojny nastąpił stały wzrost liczby uczniów i zwiększyła się liczba klas.W roku szkolnym 1925/26 naukę w szkole rozpoczęło ponad 200 uczniów w pełnym wymiarze ośmiu klas gimnazjalnych. W tym też roku szkoła przeprowadziła pierwszy egzamin dojrzałości. Maturzystów było dziewięciu.

Kolejnym przełomowym rokiem w dziejach Gimnazjum był rok 1932/33, kiedy zaczęto wprowadzać reformę szkolnictwa. Reforma z marca 1932 roku wprowadziła dwustopniową szkołę średnią, na którą składały się cztery klasy gimnazjum oraz dwie klasy liceum. Proces wprowadzania reformy został ukończony w roku szkolnym 1938/39. Wraz ze zmianą struktury nauczania zmianie uległa również nazwa szkoły na „Prywatne Gimnazjum i Liceum im. Ks.Stanisława Konarskiego oo.Pijarów w Rakowcach pod Krakowem”. W roku szkolnym 1932/33 dobudowano również kolejne piętro budynku. W związku z dużym zainteresowaniem szkołą w 1936 roku założono filię gimnazjum. Początkowo mieściła się ona w budynku "Florianki" przy ul. Basztowej 8. Planowano budowę nowej szkoły (na przeszkodzie stanął wybuch II wojny światowej).

Ważnym rokiem działalności szkoły był rok 1938/39, bowiem właśnie w tym roku przeprowadzono po raz pierwszy egzamin dojrzałości według wymogów reformy z marca 1932 r. Do matury wg nowych wzorów przystąpiło 15 uczniów, którzy skończyli naukę w klasach licealnych o profilu humanistycznym (8osób) i matematyczno-fizycznym (7 osób).

Szkoła osiągnęła swój pełny rozwój. Wszystko zapowiadało pomyślną przyszłość. Stan liczebny uczniów osiągnął w miarę stały poziom, średnio około 200 osób.

Nie doszło jednak do rozpoczęcia kolejnego roku szkolnego 1939/40, czemu stanęła na przeszkodzie II wojna światowa. Pijarzy znów stracili budynek szkolny, który zarekwirowała armia niemiecka.

II Wojna Swiatowa - Tajne komplety

Wybuch wojny we wrześniu 1939 roku był tragiczny dla całego szkolnictwa polskiego. Również szkoła pijarska poniosła dotkliwe starty. Obiekt w Rakowicach został zajęty przez formacje niemieckiej Luftwaffe, a bogate wyposażenie gabinetów i pracowni wraz z biblioteką zostało częściowo zrabowane, reszta barbarzyńsko zniszczona. Ocalała tylko część dokumentacji i trochę książek.

 18 listopada 1939 roku wszystkie polskie gimnazja i licea zostały zamknięte, a nauka zakazana. Władze niemieckie zezwoliły jedynie na prowadzenie 7-klasowych szkół powszechnych i 2-letnich zawodowych, których program pozbawiony był historii, geografii i literatury polskiej.

W zaistniałej sytuacji pozostało tylko jedno wyjście- zorganizowanie nauczania tajnego. Było dużą osobistą zasługą ówczesnego dyrektora szkoły Alfreda Romanowicza, że już od 1 grudnia 1939 r. rozpoczęły się tajne komplety (w pomieszczeniach klasztornych i prywatnych mieszkaniach). W trudnych i niebezpiecznych - tak dla uczniów jak i nauczycieli - warunkach zdobywało wiedzę kilkudziesięciu czniów. 21 absolwentów zdało egzamin dojrzałości przed tajną komisją egzaminacyjną.

Wielu uczniów i nauczycieli zginęło w czasie wojny w obozach koncentracyjnych lub w egzekucjach publicznych.

Wycofując się z Krakowa w styczniu 1945 roku, Niemcy podpalili budynek szkoły. Gmach płonął przez dobę i wypalił się całkowicie.

Lata 1945-1969 - Misja przetrwania

Pierwsze lata po zakończeniu działań wojennych to w dziejach szkoły czas zmagania o wznowienie działalności, zapewnienie podstaw materialnych dla dalszego funkcjonowania i uzyskanie pozwolenia władz na jej istnienie.

Sytuacja szkoły była trudna. Budynek w Rakowicach został zniszczony przez wycofujących się Niemców. Zajęcia Prywatnego Gimnazjum i Liceum im. St.Konarskiego odbywały się więc w ciasnym budynku przy ul. Pijarskiej 2 i kilku innych miejscach na terenie Krakowa (m.inn. przy ul. Czapskich 5). Liczba uczniów wzrosła do ponad 400 (14 oddziałów).

Tymczasem w Rakowicach prowadzono od roku 1945 intensywne prace nad odbudową zniszczonego przez Niemców obiektu. Do września 1946 roku zdołano wyremontować część gmachu i otworzyć tam gimnazjum z internatem (większość konwiktorów pochodziła, jak przed wojną, z różnych stron Polski). Internat w Rakowicach był czynny do czerwca 1951 r. po czym został zamknięty, a budynek przeszedł w użytkowanie wojska.

Rok szkolny 1948/49, w którym wprowadzono reformę szkolnictwa, zapoczątkował najtrudniejszy okres w historii szkoły. Były to czasy stalinizmu, najcięższe lata w powojennych losach Polski. Po przełomie 1956 roku i dojściu do władzy W. Gomułki, sytuacja liceum pijarskiego okazała się jeszcze gorsza. Nasilająca się walka komunistów z Kościołem bardzo poważnie zagroziła istnieniu szkoły. Wprowadzono limity przyjęć uczniów i wycofano stałe pozwolenie na jej funkcjonowanie. Nad szkołą cały czas wisiała groźba likwidacji. Liceum pozostawało jedyną w Polsce katolicką szkołą męską prowadzoną przez zakon.

W roku szkolnym 1959/60 szkole odebrano prawa szkół państwowych. Dotknęło to zwłaszcza maturzystów, którzy musieli zdawać przed powołaną przez kuratorium Państwową Komisją Egzaminacyjną rozszerzony egzamin dojrzałości z 10 przedmiotów (po 2 latach przyznano ponownie uprawnienia z koniecznością odnawiania ich każdego roku).

W związku z wprowadzoną w 1961 roku kolejną reformą szkolnictwa liceum zmalało do 3 oddziałów i zaledwie 122 uczniów. Do początku lat 70-ych liczba uczniów nie przekraczała 150.

Lata 70-te i 80-te - Mała stabilizacja

Dzieje szkoły w latach 1971-1989 przypadają na okres rządów I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. Pierwsze lata jego władzy to czasy koniunktury, poprawy sytuacji materialnej społeczeństwa i zarazem nasilającej się propagandy sukcesu.

Początek lat 70-tych upłynął w szkole na organizowaniu obchodów 200-lecia śmierci ks. St. Konarskiego. Szkolne uroczystości zbiegły się z  ogólnopolskimi obchodami 200-lecia powstania Komisji Edukacji Narodowej. W takiej atmosferze zwrócono uwagę na odwołującą się do tradycji Collegium Nobilium szkołę pijarską. W 1974 roku szkole przyznano Medal Komisji Edukacji Narodowej. Wraz z medalem szkoła otrzymała pieniądze, które umożliwiły przeprowadzenie remontu szkoły przy ul. Czapskich 5 i uzupełnienie wyposażenia.

W drugiej połowie lat 70- tych wprowadzono niewiele zmian. Obchodzono huczniej Dzień Nauczyciela i na stałe w zwyczaje szkolne wpisały się bale studniówkowe. W latach 80-tych w gronie peagogicznym pojawiła się liczna grupa pań (w latach 70. były tylko dwie).

Rok szkolny 1980/81 rozpoczął się w wyjątkowej atmosferze tuż po podpisaniu Porozumień Sierpniowych i utworzeniu NSZZ ”Solidarność”. Jesienią po raz pierwszy w historii PRL przyznano liceum pijarskiemu uprawnienia szkół państwowych na 5 lat. Po raz pierwszy od 1948 roku nie było obowiązkowego uczestnictwa w pochodzie pierwszomajowym.

W następnym roku 1981/82 świętowano w szkole dzień 11 listopada.

Nadzieje wolności rozwiał wprowadzony stan wojenny. Od tego momentu problemem szkoły stał się udział uczniów w tzw. zajściach ulicznych. Pijarczycy często w nich uczestniczyli, kilku uczniów aresztowano.

W 1985 roku świętowano uroczyście 75 rocznicę powstania Szkoły.

Po roku 1989 - O "szkołę na wysokim poziomie"

Rok szkolny 1989/90 rozpoczął nowy etap w historii Liceum. W zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej szkoła uzyskała szanse rozwoju i działania. Na fali przemian w Polsce oddano pijarom budynek przy ul. Akacjowej. Niestety był on w opłakanym stanie i wymagał gruntownego remontu. Prace trwały osiem miesięcy.

Rok szkolny 1990/91 uczniowie rozpoczęli w odremontowanej szkole. Po raz pierwszy w historii szkoły przyjęto do klas pierwszych dziewczęta. Od tego roku wprowadzono też nowy program nauczania, polegający na realizowaniu go przez dwa pierwsze lata w stopniu podstawowym, zaś w dwóch następnych uczniowie wybierali przedmioty związane z kierunkiem przyszłych studiów i uczyli się ich w stopniu rozszerzonym. Ten system był nowatorski na skalę całego kraju. Przyniosło to wymierne efekty. Szkoła miała w latach 90. świetne osiągnięcia w olimpiadach przedmiotowych, także międzynarodowych, była klasyfikowana na czołowych miejscach w rankingu UNESCO najlepszych szkół w Polsce. Liceum cieszyło się dużym zainteresowaniem młodzieży. W 1991 na 75 miejsc do egzaminów wstępnych przystąpiło 320 osób.

Rok 1999 okazał się również niezwykle ważny. W związku z kolejną reformą szkolnictwa zakon pijarów otworzył w Krakowie gimnazjum na prawach szkoły publicznej. Wkrótce placówka zasłynęła z wysokiego poziomu kształcenia i wychowania. Liceum z 4-letniego przeszło na 3-letni cykl nauki. Obecnie obie sąsiadujące ze sobą szkoły prowadzą ścisłą współpracę.

W opublikowanym w 2013 roku raporcie dotyczącym jakości kształcenia w krakowskich szkołach na podstawie wskaźnika EWD (edukacyjnej wartości dodanej) obie placówki (Gimnazjum i Liceum) zajęły pierwsze miejsca w Krakowie.

Ostatnie lata działalności Liceum dokumentują szczegółowo wydawane co roku INFORMATORY oraz KRONIKA SZKOLNA na stronie internetowej.